صابر گل‌عنبری بحران اوکراین بالا گرفته است و آمریکا به گونه‌ای سخن می‌گوید و موضع می‌گیرد انگار که جنگ حتمی است؛ به نحوی که حتی خود اوکراینی‌ها نسبت به وقوع جنگ تردید دارند و از اطمینان آمریکا نسبت به رخ دادن آن متعجب هستند. به هر حال، هنوز دلیل این "اطمینان خاطر آمریکا" روشن نیست؛ این که آیا معطوف به اطلاعات امنیتی دقیق است یا اهداف دیگری از آن دنبال می‌شود. از این‌ها که بگذریم، در بحبوحه بالا گرفتن تنش میان غرب و روسیه، مسکو اخیرا در پرونده‌های خاورمیانه کدها و سیگنال‌های "عجیبی" را مخابره می‌کند که قابل تامل هستند. این رفتارهای روسیه در دو پرونده مشهود است؛ نخست در مساله اسرائیل و دیگر در مساله برجام. در رابطه با اسرائیل، روسیه اخیرا در مرز جولان اشغالی و اسرائیل در اقدامی قابل توجه جنگنده‌های خود را مشترکا با سوریه به پرواز درآورده است که برای خود اسرائیلی‌ها نیز مشکوک و پرسش‌برانگیز بود و به نوعی حمل بر احتمال تغییر رویکرد روسیه در سوریه در قبال حملات اسرائیل شد. در کنار آن نیز طی روزهای اخیر کدهای ضد برجامی از روسیه مخابره شد. در حالی که مسکو حتی بیشتر از طرف‌های غربی خود را نسبت به رسیدن به توافق در وین مشتاق نشان می‌داد و حتی با رویکرد دولت جدید در ازسرگیری مذاکرات از صفر مخالفت کرد و بر ضرورت مبنا قرار دادن پیش‌نویس‌های دور ششم تاکید داشت، اما پالس‌های اخیر روسیه حکایت از چیز دیگری دارد. چند روز قبل لاوروف در دیدار همتای انگلیسی خود اظهار داشت که تا احیای برجام راه درازی است. اگر قرار بر رسیدن به توافق برای احیای برجام ظرف چند هفته بود که کاربرد "راه طولانی" معنا و مفهومی ندارد و از این رو به احتمال زیاد منظور روسیه فراتر از این بازه زمانی است. در کنار آن نیز وزارت خارجه روسیه دیروز پنجشنبه بیانیه‌ای قابل تامل و "مهم" صادر و در آن تاکید کرد که مسکو خود را ملزم به هیچ گونه ممنوعیتی در زمینه با همکاری‌های نظامی-فنی با ایران نمی‌داند. این بیانیه می‌افزاید که روسیه و ایران به دنبال مکانیسمی مشترک برای محافظت از مبادلات تجاری و مالی خود در قبال خطرات تحریم‌های غرب هستند. فارغ از محتوای بیانیه، پرسش اساسی درباره صدور آن در این بازه زمانی حساس است. این که چنین گزاره‌های مهمی که تهران چند سال است به دنبال تحقق آن در روابط با مسکو است، چرا کرملین در این بازه زمانی پرتنش با غرب و در بحبوبه مذاکرات وین مطرح می‌کند و نه در جریان سفر اخیر رئیس جمهور ایران که یقینا تهران به دنبال صدور چنین مواضعی جهت تاکید بر اهمیت سفر بود. به نظر می‌رسد که مجموع رفتارهای خاورمیانه‌ای اخیر روسیه با پرونده اوکراین ارتباط سیستماتیک باشد. در واقع روسیه، با پرواز جنگنده‌های خود در مرز جولان و همچنین تاکید بر عدم پایبندی به هر گونه تحریم فنی و نظامی علیه ایران با برگه «امنیت» اسرائیل باز می‌کند؛ به این معنا که از یک سو، این گونه به اسرائیل فشار می‌آورد که لابی خود در غرب را برای کاهش فشار به مسکو در مساله اوکراین به تکاپو بیندازد و از سوی دیگر، با توجه به حساسیت غرب نسبت به امنیت اسرائیل در خاورمیانه به نوعی این پیام را به غرب و آمریکا مخابره می‌کند که اگر در مساله اوکراین آن گونه که تهدید می‌کنند روسیه را اذیت کنند، او نیز می‌تواند در سوریه با ممانعت از حملات اسرائیل در آینده و در خاورمیانه با فروش تسلیحات به ایران به نوعی برای آن‌ها و تل‌آویو دردسر ایجاد می‌کند. البته با توجه به جایگاه امنیت اسرائیل در دکترین خاورمیانه‌ای روسیه به این رفتار صرفا می‌توان یک نوع پیام هشدارگونه نگریست نه تغییر رویکرد. اما درباره کدهای برجامی نهفته در پیام‌های اخیر روسیه نیز می‌توان گفت که تاکید بر "راه دراز" احیای برجام در حقیقت حامل پیامی منفی به غرب است، به این معنا که مسکو می‌تواند مسیر احیای برجام را طولانی کند و آنگونه که می‌خواهند مذاکرات در فوریه به سرانجام برسد، نخواهد بود. در واقع مفهوم موافق این گزاره هم این است که مشکلی با شکست مذاکرات ندارد و اتفاقا می‌تواند با این شکست و به تبع آن رسیدن ایران به نقطه گریز هسته‌ای، غرب را با چالش‌ها و تبعات ناشی از آن در خاورمیانه درگیر کند. در عین حال نیز تاکید بر پیگیری کانالی برای مبادلات مالی و تجاری با ایران برای مقابله با تحریم‌ها، می‌تواند با هدف تاثیرگذاری بر موضع تهران در جهت خودداری از دادن امتیازاتی برای رسیدن به توافق از طریق دادن تزریق این "اطمینان خاطر" باشد. به هر حال، لب رفتار و مواضع خاورمیانه‌ای اخیر مسکو رساندن این پیام به غرب است که اگر در مساله اوکراین از حد مشخصی فراتر روند با برگه‌های خاورمیانه‌ای خود برای آن‌ها در این منطقه چالش‌آفرینی کرد. تا ببینم آخر بحران اوکراین به کجا می‌رسد و سرنوشت مذاکرات وین چه می‌شود.
نظرات